Network
Ku: Teddi Muhtadin, dosen Prodi Bahasa dan Sastra Sunda Unpad Bandung
PILIH kuring! Pilih kuring! Kitu ceuk gambar nu paragpag sapanjang jalan. Dina layar ponsén paselup warta jeung hoaks. Forum-forum diskusi diayakeun, kompanyeu di mana-mana. Rupa-rupa cara dilakonan. Calon pamingpin nu ieu diugung-ugung, nu itu dipépéhék. Kaayaan rengkeng. Pantes pilihan umum ukur sababara poé deui. Ayeuna mangsana milih pamingpin. Indonésia ka hareup ditangtukeun ku ayeuna.
Tiap kelompok, organisasi, atawa golongan pasti aya pamingpinna. Kumaha cara milihna jeung nu kumaha nu dipilihna pasti aya aturanana. Ari urang Sunda mibanda kritéria keur pamingpin? Ieu pertanyaan téh nguniang lantaran réa pamingpin hasil pilihan lima taunan téa bet teu nyugemakeun. Loba bukti henteu luyu jeung jangjina, pamingpin anu pajar rék ngaraharjakeun rayat téh dina émprona mah kalah ngawur kasintu nyieuhkeun hayam.
Urang Sunda pasti mibanda kritéria pikeun pamingpin. Lain baé sacara lisan, saraca tulisan ogé aya. Piraku urang Sunda anu kungsi boga karajaan mangratus taun bari wilayah kakawasaanana lega henteu dirojong ku tulisan. Tina hasil kajian para filolog kiwari urang bisa maca tulisan winangun naskah nu umurna ratusan taun. Rupa-rupa nu dipedarna ogé. Kaasup kriteria pikeun pamingpin.
Dina sababaraha artikel nu diserat ku Pa Undang Ahmad Darsa sareng Ibu Elis Suryani Nani Sumarlina urang terang kumaha ari kriteria pamingpin Sunda, anu sok disebut parigeuing. Aya opat naskah anu dipedarna, nyaéta Sanghyang Hayu (SH), Sanghyang Siksakanda ‘ng Karesian (SSK), Fragmen Carita Parahyangan (FCP), jeung Amanat Galungungung (AG). Éta naskah téh opatanana ditulis dina abad ka-16.
Mun digundukkeun aya opat perkara anu patali jeung pamingpin téh, nyaéta (1) tujuan mingpin, (2) widang garapan, (3) naon anu kudu ngancik dina diri pamingpin, jeung (4) naon anu ulah ngancik dina diri pamingpin.
Dina naskah SH ditétélakeun yén tujuan pamingpin téh nyaéta ngretakeun janma réya (ngaraharjakeun jalma réa) jeung ngretakeun bumi lamba (ngaraharjakeun dunya). Jadi lain keur makmak-mekmek ngabeunghakeun diri sorangan. Kitu deui, sok sanajan lain nagara démokrasi, luluhur Sunda geus wanoh kana pentingna pembagian kakawasan.
Konsép tri tangtu di buana écés ditétélakeun dina FCP; aya tilu unsur nu nangtukeun kahirupan di dunya téh nyaéta prebu, rama jeung resi. Prabu kudu ngagurat batu, panceg, taat jeung patuh ngalaksanakeun aturan jeung kanagaraan, saciduh metu saucap nyata. Rama kudu ngagurat lemah, kudu adil jeung wijaksana. Resi kudu ngagurat cai, mibanda sipat nu matak ningtrimkeun di pangadilan, adil jeung ngaraharjakeun ra’yat. Dina alam démokrasi: prabu babandinganana éksékutif, rama babandinganana législatif, jeung ari resi babandinganana yudikatif. Kaasup kana kaom resi téh deuih para inteléktual jeung para pangatik.
Pikeun pamingpin anu mampuh ngretakeun bumi lamba téa, aya nu kudu jeung ulah dilakonan. Dina naskah SH diécéskeun yén pamingpin téh kudu bisa nyaimbangkeun tilu sipat: (1) kaya–wak–cita (sehat/kuat–nyabda–haté); (2) budi–guna–pradana (wijaksana–arif–soléh), (3) mata–tutuk–talinga (penempo-ucapan-pangrungu); (4) bayu–sabda–hedap (énérgi–ucapan–itikad), jeung (5) pratiwi–akasa–antara (bumi–angkasa–antara). Luar biasa. Jadi, pamingpin téh kuku bisa jadi panyaimbang. Hartina mampuh nimbang tur nempatkeun rupaning perkara dina kasaimbangan kahirupan nu jembar.
