Syefri Luwis, panalungtik sejarah jeung salahsaurang anggota tim nu nyusun buku Pandemi Influenza 1918 di Hindia Belanda nyebutkeun dukun ngubaranana ku rupa-rupa cara. Di antarana masang gambar atawa lukisan patung Kalamakara nu aya di Candi Singosari, Malang, dipercaya eta teh panolak bala, diterapkeunana di dingding hareup imah.
Pesjati
Ngarasa sasalad sampar nu beuritna kabawa waktu pamarentah Hindia Walanda ngimpor beas ti Myanmar taun 1910, beuki mahabu, pamarentah Hindia Walanda ngeprik mahasiswa STOVIA (sakola calon dokter keur pribumi) semester ahir sina ngungkulan sampar di Malang. Anu daek dika- Malang-keun teu kudu nyieun tesis, langsung lulus.
Salahsaurang dokter bangsa pribumi nu daekkeun ka Malang teh Dokter Cipto Mangunkusumo (1886-1943). Cipto teh lulusan STOVIA, lahir di Pecangaan, Jepara, Jawa Tengah. Datang ka Malang bulan April taun 1911, harita Malang keur meumeujeuhna mahabu kasakit pes. Inyana kaluar asup lembur, nepungan jeung ngubaran nu keuna ku kasakit pes.
Salila ngubaran atawa ngadiagnosis pasien, Cipto teu make alat pelindung diri (APD), teu make masker jeung teu make sarung tangan. Di salahsahiji lembur nu wargana teu nyesa alatan wabah pes, Cipto nempo orok awewe roroesan di antara layon indung bapana. Gancang disampeurkeun. Dipariksa gemet pisan. Tetela eta orok sehat teu keuna ku sampar.
Ku Cipto eta orok dibawa sarta diadopsi jadi anakna. Dingaranan Pesjati nu hartina kuat tina kasakit pes. Alatan jasana-jasana di ngungkulan sasalad pes di Malang, bulan Agustus 1912, Cipto dileler pangajen bintang “Orde van Oranje Nassau” ku pamarentah Hindia Belanda. Ngan dr. Cipto saterusna jadi aktivitas nu ngajomantarakeun kamerdakaan.
Baca Juga: Peuyeun Kroto ti Kabupaten Ciamis, Dijieun Piopat Poeeun Samemeh Jumaah Kaliwon
Kituna teh sanggeus pindah ka Bandung. Cipto henteu terus ancrub dina widangna, tapi kalah ka jadi wartawan harian de Express jeung majalah het Tijdschrijft. Tepung deui jeung Douwes Dekker sarta jeung RM Soerjadi Soerjaningrat. Tiluanana nyempad waktu pamarentah Hindia Walanda rek ngareuah-reuah saabad nagri Walanda merdeka, 13 Juli 1913.
Ceuk tiluanana eta ngahina ka bumi putra jeung ongkoh deui apan harita Walanda nu kungsi dijajah ku Perancis keur ngajajah Nusantara. Cipto nyieun tulisan nu eusina bumi putra ngaboykot eta acara. Paro taun 1913 tiluanana ditahan. Dianggap ngapropagandakeun anti-pemerintah, tiluanana laju diasingkeun ka bagri Welanda.
Di Den Haag, Januari 1914, Cipto ngadadarkeun pangalamanana jeung hasil panalungtikanana ngeunaan kasakit pes jeung kumaha cara ngungkulanana. Judul tulisanana teh De Pest op Java en Hare Bestrijding. Diungkab, kumaha nasib nu keuna ku kasakit sampar, sakumaha nu kasaksianana waktu keur milu ngungkulan sasalad pes di Malang.
“Nu keuna kasakit sampar pikarunyaeun pisan, salian ti kudu nahan kasakit oge dikucilkeun ku masarakat. Teu meunang asup ka imah najan ka imahna sorangan, taya saurang oge daekkeun narima. Nu keuna ku sampar ahirna ngiuhan diuk ngahunjar lambar di handapeun tatangkalan nu jauh ti lembur, nahan kasakit jeung ngadagoan nyawana leupas tina badanna, ” ceuk Cipto.